Thiếu Máu Thiếu Sắt Là Gì? Dấu Hiệu Nhận Biết Sớm và Phương Pháp Điều Trị

Thiếu sắt là một trong những nguyên nhân phổ biến gây ra tình trạng thiếu máu, gây ảnh hưởng đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống. Tình trạng này xảy ra khi cơ thể không có đủ sắt để sản xuất hemoglobin – một thành phần quan trọng của hồng cầu. Vậy thiếu máu thiếu sắt là gì, nguyên nhân do đâu và làm sao để điều trị hiệu quả? Hãy cùng Morinaga tìm hiểu nhé!

1. Thiếu máu thiếu sắt là gì?

Thiếu máu thiếu sắt là một trong những vấn đề dinh dưỡng phổ biến nhất trên toàn cầu, xảy ra khi cơ thể không có đủ sắt để sản xuất hemoglobin – một loại protein thiết yếu trong hồng cầu, có nhiệm vụ vận chuyển oxy từ phổi đến khắp các cơ quan và mô trong cơ thể.

Khi nồng độ hemoglobin suy giảm, lượng oxy cung cấp cho cơ thể cũng không đủ. Điều này gây ra các triệu chứng điển hình của thiếu máu như mệt mỏi, suy nhược, hoa mắt và chóng mặt – gây ảnh hưởng đến sức khoẻ và chất lượng cuộc sống. Hiểu về bệnh thiếu máu thiếu sắt là bước đầu để điều trị và cải thiện sức khoẻ tốt hơn.

2. Các nguyên nhân gây nên thiếu máu thiếu sắt

Thiếu máu thiếu sắt có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, từ chế độ ăn uống thiếu hụt đến các vấn đề sức khỏe. Dưới đây là những nguyên nhân phổ biến gây ra tình trạng này.

2.1 Không đáp ứng đủ nhu cầu Sắt hàng ngày

Đây là nguyên nhân trực tiếp và phổ biến nhất dẫn đến tình trạng thiếu máu thiếu sắt. Hiểu đơn giản, lượng sắt bạn nạp vào mỗi ngày qua chế độ ăn uống không đủ để bù đắp cho lượng sắt cơ thể cần để tăng trưởng, duy trì các hoạt động, và thay thế các tế bào cũ.

Tình trạng “cung không đủ cầu” này thường xảy ra do hai kịch bản chính:

1. Chế độ ăn uống thiếu hụt sắt (Lượng cung thấp)

Chất lượng bữa ăn hàng ngày quyết định trực tiếp đến nguồn sắt dự trữ của cơ thể. Bạn có nguy cơ thiếu sắt cao nếu chế độ dinh dưỡng không đảm bảo:

• Bữa ăn nghèo nàn, không đa dạng: Thực đơn chủ yếu là tinh bột, thiếu vắng các thực phẩm có hàm lượng sắt cao như thịt đỏ (thịt bò), gan động vật, hải sản có vỏ (nghêu, sò), các loại đậu và rau lá xanh đậm (rau bina, súp lơ xanh).
• Theo chế độ ăn chay không khoa học: Sắt từ thực vật (sắt non-heme) có tỷ lệ hấp thu thấp hơn đáng kể so với sắt từ động vật (sắt heme). Do đó, người ăn chay cần có kế hoạch bổ sung sắt từ nhiều nguồn thực vật đa dạng và kết hợp với vitamin C để tăng cường hấp thu.
• Lạm dụng thực phẩm chế biến sẵn: Đồ ăn nhanh, thực phẩm đóng hộp thường giàu calo nhưng lại nghèo vi chất dinh dưỡng, bao gồm cả sắt.

2. Nhu cầu sắt của cơ thể tăng cao (Lượng cầu cao)

Nhu cầu sắt tăng đột biến trong một số giai đoạn đặc biệt trong đời, khiến cơ thể bạn dễ bị thiếu sắt dù chế độ ăn không quá tệ. Nếu chế độ ăn không được điều chỉnh để đáp ứng kịp thời, thiếu sắt là điều khó tránh khỏi ở các nhóm sau:

• Phụ nữ mang thai: Nhu cầu sắt có thể tăng gấp đôi để cung cấp cho sự phát triển của thai nhi, nhau thai và sự gia tăng thể tích máu của người mẹ.
• Phụ nữ trong độ tuổi sinh sản: Việc mất máu hàng tháng qua chu kỳ kinh nguyệt làm tăng nguy cơ thiếu sắt, đặc biệt với những người có kinh nguyệt ra nhiều (rong kinh).
• Trẻ sơ sinh, trẻ em và thanh thiếu niên: Đây là các giai đoạn tăng trưởng “vàng”, cơ thể phát triển nhanh về thể chất, đòi hỏi lượng sắt lớn để sản xuất tế bào hồng cầu và phát triển cơ bắp.
• Phụ nữ sau sinh và cho con bú: Cơ thể cần sắt để phục hồi sức khỏe sau quá trình sinh nở và đảm bảo cung cấp đủ dưỡng chất cho con qua sữa mẹ.
  

  

2.2 Mất máu khiến cơ thể thiếu sắt

Tình trạng mất máu, dù cấp tính hay mạn tính, là một trong những nguyên nhân hàng đầu làm cạn kiệt nhanh chóng nguồn sắt dự trữ của cơ thể.

Nguyên nhân này đặc biệt phổ biến ở phụ nữ có kinh nguyệt ra nhiều (rong kinh). Bên cạnh đó, tình trạng chảy máu tiêu hóa âm thầm do viêm loét dạ dày, bệnh trĩ, polyp, khối u đường ruột hoặc nhiễm giun sán cũng gây mất sắt kéo dài mà người bệnh khó nhận biết. Ngoài ra, các trường hợp mất máu lượng lớn đột ngột sau chấn thương nặng hoặc các ca đại phẫu cũng là nguyên nhân quan trọng gây thiếu sắt cấp tính.

2.3 Rối loạn chuyển hóa hấp thu sắt

Ngay cả khi thực đơn của bạn đầy đủ chất sắt, cơ thể vẫn có thể bị thiếu hụt nếu quá trình hấp thu tại đường ruột gặp trục trặc. Dưới đây là 3 “thủ phạm” chính:

• Mắc các bệnh đường ruột: Các bệnh như Celiac, Crohn, hay viêm loét đại tràng gây tổn thương niêm mạc ruột, khiến việc hấp thu dinh dưỡng (bao gồm cả sắt) trở nên kém hiệu quả.
• Đã từng phẫu thuật dạ dày, ruột: Việc cắt bỏ một phần dạ dày hoặc ruột non làm giảm diện tích và loại bỏ những vị trí quan trọng giúp cơ thể hấp thu sắt từ thức ăn.
• Thói quen ăn uống chưa hợp lý: Uống trà, cà phê ngay sau bữa ăn là một sai lầm phổ biến làm cản trở hấp thu sắt. Tương tự, dùng chung các thực phẩm giàu canxi, phytate (có trong ngũ cốc nguyên hạt) với thực phẩm giàu sắt cũng làm giảm đáng kể lượng sắt mà cơ thể nhận được.

3. Các dấu hiệu thường gặp khi cơ thể thiếu máu thiếu sắt

Thiếu máu do thiếu sắt tiến triển một cách âm thầm. Các triệu chứng ban đầu thường mờ nhạt, nhưng sẽ trở nên rõ ràng hơn khi lượng sắt dự trữ ngày càng cạn kiệt. Tùy theo mức độ thiếu hụt, mỗi người có thể gặp một hoặc nhiều biểu hiện dưới đây.

3.1. Các triệu chứng toàn thân

Đây là những dấu hiệu phổ biến nhất, ảnh hưởng trực tiếp đến năng lượng và hoạt động hàng ngày của bạn:

• Mệt mỏi và uể oải: Cảm giác kiệt sức, thiếu năng lượng kéo dài dù không làm việc nặng hay đã nghỉ ngơi đủ.
• Suy giảm khả năng tập trung: Trí nhớ kém, khó tập trung vào công việc, học tập.
• Đau đầu, hoa mắt, chóng mặt: Các triệu chứng này thường xuất hiện đột ngột, đặc biệt là khi bạn thay đổi tư thế (ví dụ: đứng lên sau khi ngồi hoặc nằm lâu).
• Khó thở và tim đập nhanh: Cảm giác hụt hơi, thở nông ngay cả khi chỉ vận động nhẹ. Bạn có thể cảm thấy hồi hộp, đánh trống ngực do tim phải làm việc nhiều hơn để bù đắp cho tình trạng thiếu oxy trong máu.

3.2. Các dấu hiệu nhận biết bên ngoài

Khi tình trạng thiếu sắt trở nên nghiêm trọng hơn, các dấu hiệu sẽ biểu hiện rõ ra bên ngoài cơ thể:

• Da xanh xao, nhợt nhạt: Dấu hiệu này dễ nhận thấy nhất ở vùng da mặt, môi, và lòng bàn tay không còn hồng hào như trước.
• Niêm mạc nhợt nhạt: Khi vạch nhẹ mí mắt dưới, bạn sẽ thấy phần niêm mạc bên trong có màu hồng nhạt hoặc trắng bệch thay vì màu đỏ khỏe mạnh.
• Móng tay, móng chân yếu: Móng trở nên giòn, dễ gãy, có thể xuất hiện các sọc trắng. Trong trường hợp thiếu sắt nặng, móng có thể bị lõm xuống như hình cái thìa.
• Tóc khô xơ, dễ gãy rụng: Thiếu sắt ảnh hưởng đến dinh dưỡng nuôi tóc, khiến tóc yếu đi và rụng nhiều bất thường.

3.3. Các triệu chứng đặc hiệu khác

Một số triệu chứng ít gặp hơn nhưng lại mang tính chỉ điểm cao cho tình trạng thiếu sắt:

• Viêm lưỡi: Lưỡi có thể bị sưng, nhợt màu, đau rát và bề mặt trở nên nhẵn bóng do mất các gai lưỡi.
• Hội chứng Pica (thèm ăn những thứ bất thường): Đây là dấu hiệu của thiếu sắt nặng. Người bệnh có cảm giác thèm ăn mãnh liệt những thứ không phải thực phẩm như đá lạnh, đất sét, giấy, phấn…

4. Tổng hợp các biến chứng của thiếu máu thiếu sắt

Thiếu máu thiếu sắt nếu không được điều trị kịp thời có thể gây ra những biến chứng nghiêm trọng. Dưới đây là tổng hợp các biến chứng có thể gặp phải

4.1. Hệ lụy của thiếu máu thiếu sắt đối với sức khỏe não bộ và tinh thần

Không chỉ gây ra các vấn đề về thể chất, tình trạng thiếu máu thiếu sắt còn để lại những hệ lụy nghiêm trọng đối với hệ thần kinh và tinh thần, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng cuộc sống hàng ngày.

Khi cơ thể thiếu sắt, lượng oxy cung cấp cho não bộ bị suy giảm đáng kể. Đây là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến một loạt các triệu chứng thần kinh:

• Suy giảm chức năng nhận thức: Người bệnh thường xuyên cảm thấy mệt mỏi kéo dài, uể oải, suy giảm trí nhớ và mất khả năng tập trung. Ngay cả những công việc đơn giản cũng trở nên khó khăn, khiến hiệu suất làm việc và học tập sụt giảm nghiêm trọng.
• Đau đầu và chóng mặt: Tình trạng thiếu oxy não cũng gây ra các cơn đau đầu, hoa mắt, chóng mặt thường xuyên, đặc biệt khi thay đổi tư thế đột ngột.
• Tăng nguy cơ rối loạn tâm lý: Sự mệt mỏi triền miên và các triệu chứng khó chịu kéo dài tác động tiêu cực đến tâm trạng. Nếu không được cải thiện, tình trạng này có thể làm tăng nguy cơ dẫn đến rối loạn lo âu và trầm cảm, khiến người bệnh dễ cáu gắt, bi quan và mất hứng thú với các hoạt động xung quanh.

4.2 Biến chứng tim mạch

Một trong những hệ lụy nghiêm trọng nhất của thiếu máu thiếu sắt là tạo ra một gánh nặng khổng lồ lên hệ tim mạch. Khi lượng hồng cầu suy giảm, tim phải hoạt động nhiều hơn để bơm máu đi khắp cơ thể, nhằm bù đắp cho sự thiếu hụt oxy.

Quá trình làm việc quá sức này trực tiếp gây ra các triệu chứng như tim đập nhanh và cảm giác hồi hộp, đánh trống ngực. Nếu tình trạng thiếu máu kéo dài và không được điều trị, áp lực liên tục sẽ khiến cơ tim bị tổn thương. Theo thời gian, điều này có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm bao gồm phì đại tim (tim to), tăng nguy cơ rối loạn nhịp tim, và cuối cùng là suy tim.

4.3 Chậm phát triển ở trẻ nhỏ

Đối với trẻ em, đặc biệt là trong những năm đầu đời, sắt đóng vai trò tối quan trọng cho sự phát triển toàn diện cả về thể chất lẫn trí tuệ. Tình trạng thiếu máu thiếu sắt ở giai đoạn này có thể gây ra những ảnh hưởng sâu sắc và lâu dài:

• Chậm tăng trưởng thể chất: Thiếu sắt khiến trẻ biếng ăn, hấp thu dinh dưỡng kém, trực tiếp dẫn đến tình trạng chậm tăng cân, suy dinh dưỡng, và thấp còi so với bạn bè cùng trang lứa.
• Suy giảm hệ miễn dịch: Đây là nguyên nhân khiến trẻ thường xuyên ốm vặt, dễ mắc các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp và tiêu hóa. Khi bị bệnh, quá trình hồi phục của trẻ cũng sẽ chậm hơn bình thường.
• Ảnh hưởng đến phát triển trí não và khả năng học tập: Sắt rất cần thiết cho sự phát triển của não bộ. Thiếu sắt có thể gây ra những tổn thương khó hồi phục, dẫn đến tình trạng chậm nói, suy giảm nhận thức, kém tập trung, và ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng học tập, ghi nhớ của trẻ sau này.

4.4 Các biến chứng khi mang thai

Thiếu máu thiếu sắt trong thai kỳ là một tình trạng y tế nguy hiểm, tiềm ẩn nhiều biến chứng nghiêm trọng cho cả mẹ và sự phát triển của thai nhi.

Đối với mẹ bầu: Tình trạng thiếu máu làm tăng đáng kể các nguy cơ sản khoa, bao gồm sảy thai, dọa sinh non, và đặc biệt là biến chứng băng huyết sau sinh – một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở sản phụ.

Đối với thai nhi: Sức khỏe của mẹ ảnh hưởng trực tiếp đến con. Trẻ được sinh ra từ mẹ bị thiếu máu thiếu sắt có nguy cơ cao bị nhẹ cân, sinh thiếu tháng, suy dinh dưỡng bào thai. Nghiêm trọng hơn, tình trạng này còn có thể ảnh hưởng lâu dài đến sự phát triển cả về thể chất lẫn trí tuệ của trẻ sau này.

Chính vì vậy, việc bổ sung đủ sắt và tầm soát thiếu máu định kỳ là vô cùng quan trọng để đảm bảo một thai kỳ an toàn và khỏe mạnh.

5. Giải pháp cải thiện và phòng ngừa thiếu máu thiếu sắt hiệu quả

Thiếu máu thiếu sắt là một tình trạng phổ biến nhưng hoàn toàn có thể được cải thiện và phòng ngừa hiệu quả thông qua một chế độ dinh dưỡng khoa học và cân bằng. Đây là nền tảng quan trọng nhất để xây dựng lại nguồn dự trữ sắt và duy trì một cơ thể khỏe mạnh. Dưới đây là những nhóm thực phẩm bạn cần ưu tiên hàng đầu.

5.1. Ưu tiên bổ sung thực phẩm giàu sắt – Nền tảng cốt lõi

Đây là bước quan trọng nhất và trực tiếp nhất. Để khắc phục tình trạng thiếu hụt, bạn cần cung cấp đủ “nguyên liệu” sắt cho cơ thể. Sắt trong thực phẩm được chia thành hai loại:

• Sắt Heme (từ động vật): Đây là loại sắt mà cơ thể hấp thu rất hiệu quả. Các nguồn cung cấp hàng đầu bao gồm:
  • Thịt đỏ: Thịt bò, thịt cừu, gan động vật.
  • Hải sản: Hàu, sò, nghêu, cá ngừ, cá hồi.
  • Gia cầm: Thịt gà, vịt, đặc biệt là phần thịt sẫm màu.
• Sắt Non-heme (từ thực vật): Loại sắt này khó hấp thu hơn nhưng vẫn rất quan trọng, đặc biệt với người ăn chay. Các nguồn thực vật giàu sắt gồm:
  • Rau lá xanh đậm: Rau bina (cải bó xôi), súp lơ xanh, cải xoăn.
  • Các loại đậu và hạt: Đậu lăng, đậu gà, hạt bí ngô, hạt điều.
  • Trái cây sấy khô: Mơ khô, nho khô.

5.2. Tăng cường Vitamin C để tối ưu hóa hấp thu sắt

Bổ sung sắt thôi là chưa đủ, bạn cần đảm bảo cơ thể có thể hấp thu được lượng sắt đó. Vitamin C chính là “chìa khóa” giúp tăng cường khả năng hấp thu sắt, đặc biệt là sắt từ nguồn thực vật (non-heme).

Lời khuyên: Hãy kết hợp thực phẩm giàu sắt và giàu vitamin C trong cùng một bữa ăn.

• Ví dụ: Ăn thịt bò xào với ớt chuông, uống một ly nước cam sau bữa ăn có rau bina, hoặc thêm dâu tây vào món salad ngũ cốc.
• Các nguồn Vitamin C dồi dào: Cam, chanh, ổi, dâu tây, kiwi, ớt chuông, cà chua, bông cải xanh.

5.3. Đừng quên Vitamin nhóm B – “Người thợ xây” tế bào hồng cầu

Nếu sắt là “viên gạch” thì vitamin B9 (axit folic) và B12 chính là những “người thợ xây” không thể thiếu trong quá trình sản xuất các tế bào hồng cầu khỏe mạnh. Thiếu hụt các vitamin này cũng có thể dẫn đến thiếu máu.

• Thực phẩm giàu Vitamin B9 (Axit Folic): Măng tây, các loại đậu, rau lá xanh đậm, bơ, bông cải xanh.
• Thực phẩm giàu Vitamin B12: Trứng, sữa và các sản phẩm từ sữa, cá hồi, thịt bò, ngũ cốc dinh dưỡng.

Lưu ý quan trọng: Chế độ ăn uống là giải pháp nền tảng để phòng ngừa và cải thiện thiếu máu ở mức độ nhẹ. Trong các trường hợp thiếu sắt nặng, bạn cần tham khảo ý kiến bác sĩ để được chỉ định bổ sung viên sắt với liều lượng phù hợp. Việc tự ý dùng thuốc có thể gây ra các tác dụng phụ không mong muốn.

6. Một số lưu ý khi bổ sung dinh dưỡng cho người thiếu máu

Để cơ thể có thể tận dụng tối đa lượng sắt từ thực phẩm, bạn hãy áp dụng những nguyên tắc kết hợp thông minh trong bữa ăn hàng ngày:

• Hạn chế sử dụng thực phẩm giàu sắt cùng lúc với thực phẩm giàu canxi: Các thực phẩm như sữa, sữa chua, phô mai giàu canxi có thể làm giảm khả năng hấp thu sắt. Vì vậy, nên tránh ăn các món giàu sắt hoặc uống viên sắt cùng lúc với những thực phẩm này.
• Tránh uống cà phê và trà với bữa ăn bổ máu: Cà phê và trà chứa nhiều tanin, những chất này có thể cản trở quá trình hấp thu sắt. Vì vậy, bạn nên uống cà phê và trà cách xa bữa ăn giàu sắt.
• Kết hợp vitamin C với thực phẩm giàu sắt: Vitamin C giúp cơ thể hấp thu sắt hiệu quả hơn. Người thiếu máu thiếu sắt nên ăn những thực phẩm giàu vitamin C như cam, ổi, bưởi, bông cải xanh, cải xoăn…cùng các món ăn/bữa ăn giàu sắt để hỗ trợ quá trình hấp thu sắt.
• Cân đối nguồn sắt từ thực vật và động vật: Bổ sung sắt từ cả hai nguồn thực phẩm động vật và thực vật giúp cung cấp sắt cho cơ thể.

Bệnh thiếu máu thiếu sắt là một tình trạng phổ biến nhưng có thể dẫn đến những biến chứng bất lợi nếu không được quan tâm và xử trí kịp thời. Việc cung cấp sắt đầy đủ qua chế độ ăn uống hợp lý và duy trì thói quen sống lành mạnh là những yếu tố quan trọng giúp cải thiện tình trạng thiếu sắt và ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm. Hãy bắt đầu thay đổi thói quen dinh dưỡng ngay hôm nay để bảo vệ sức khỏe lâu dài.

Thông tin liên hệ: 

• Hotline: 1800 888602
• Email: [email protected]
• Facebook: Morinaga – Sữa Chua Không Béo
• Tiktok: https://www.tiktok.com/@morinaga_nutrition_vn
• Website: https://suachuamorinaga.vn