Suy dinh dưỡng là một vấn đề sức khỏe nghiêm trọng, có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm như suy giảm miễn dịch, suy yếu thể chất, ảnh hưởng đến sự phát triển trí não và gia tăng nguy cơ mắc bệnh mãn tính. Vậy nguyên nhân nào dẫn đến suy dinh dưỡng? Cách nhận biết và phòng ngừa ra sao? Hãy cùng Morinaga tìm hiểu trong bài viết sau đây.
1. Tổng quan về suy dinh dưỡng
Suy dinh dưỡng là tình trạng cơ thể không nhận đủ các dưỡng chất cần thiết để duy trì sức khỏe và phát triển bình thường. Điều này có thể xảy ra khi chế độ ăn uống không cung cấp đủ calo, protein, vitamin hoặc khoáng chất. Ngoài ra, các vấn đề liên quan đến tiêu hóa, hấp thu kém hoặc bệnh lý nền cũng có thể khiến cơ thể bị thiếu hụt dinh dưỡng dù chế độ ăn không thay đổi.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), suy dinh dưỡng chính là nguyên nhân hàng đầu gây ra hơn 45% số ca tử vong ở trẻ em dưới 5 tuổi trên toàn cầu.
2. Các loại suy dinh dưỡng
Suy dinh dưỡng có thể được chia thành nhiều dạng khác nhau tùy theo nguyên nhân và mức độ ảnh hưởng đến cơ thể. Dưới đây là hai loại suy dinh dưỡng chính:
2.1 Suy dinh dưỡng theo tính chất
Theo định nghĩa của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và UNICEF, suy dinh dưỡng (malnutrition) là một thuật ngữ rộng, bao gồm tất cả các thể trạng dinh dưỡng không hợp lý. Nó được chia thành hai nhóm chính:
- Thiếu dinh dưỡng (undernutrition): Bao gồm các thể gầy còm, thấp còi, thiếu cân và thiếu vi chất dinh dưỡng.
- Thừa dinh dưỡng (overnutrition): Bao gồm tình trạng thừa cân, béo phì và các bệnh mãn tính không lây liên quan đến chế độ ăn.
Trong phạm vi bài viết này, chúng ta sẽ tập trung vào các thể thiếu dinh dưỡng (undernutrition), vốn là vấn đề sức khỏe phổ biến ở cả người lớn và trẻ em. Theo WHO, thiếu dinh dưỡng được phân thành 3 dạng chính:
- Thể Gầy còm (Wasting) – Suy dinh dưỡng cấp tính Đây là tình trạng cân nặng của một người thấp hơn so với mức chuẩn tương ứng với chiều cao của họ (chỉ số cân nặng/chiều cao thấp). Thể này phản ánh sự thiếu hụt năng lượng và dinh dưỡng nghiêm trọng trong một khoảng thời gian ngắn, dẫn đến sụt cân nhanh hoặc không thể tăng cân như mong đợi. Nguyên nhân thường liên quan đến một đợt bệnh cấp tính, nhiễm trùng hoặc do không được cung cấp đủ thức ăn.
- Thể Thấp còi (Stunting) – Suy dinh dưỡng mãn tính Đây là tình trạng chiều cao của một người thấp hơn so với mức chuẩn theo độ tuổi của họ (chỉ số chiều cao/tuổi thấp). Nó là hậu quả của một quá trình thiếu dinh dưỡng kéo dài, ảnh hưởng tiêu cực đến sự tăng trưởng và phát triển cả về thể chất lẫn trí tuệ. Tình trạng thấp còi đặc biệt nghiêm trọng ở trẻ em dưới 5 tuổi vì nó có thể gây ra những tổn thương không thể phục hồi.
- Thể Thiếu cân (Underweight) Đây là tình trạng cân nặng của một người thấp hơn mức chuẩn theo độ tuổi của họ (chỉ số cân nặng/tuổi thấp). Điểm đặc biệt của thể thiếu cân là nó có thể phản ánh cả tình trạng gầy còm (cấp tính) lẫn thấp còi (mãn tính). Một đứa trẻ bị thiếu cân có thể đang bị gầy còm, hoặc bị thấp còi, hoặc cả hai.
2.2 Suy dinh dưỡng theo thể lâm sàng
Xét theo các biểu hiện lâm sàng, suy dinh dưỡng có thể được chia thành 3 loại chính:
Thể phù (Kwashiorkor)
- Nguyên nhân: Tình trạng này xảy ra do chế độ ăn thiếu hụt protein một cách trầm trọng, trong khi lượng năng lượng nạp vào (chủ yếu từ tinh bột) có thể vẫn đủ.
- Biểu hiện: Các dấu hiệu đặc trưng bao gồm phù nề (đặc biệt ở mặt và chân tay), bụng to do gan thoái hóa mỡ và chướng hơi, da xuất hiện các mảng sạm loang lổ, tóc dễ đổi màu, và cơ thể suy giảm miễn dịch nên rất dễ nhiễm trùng.
Thể teo đét (Marasmus)
- Nguyên nhân: Xảy ra khi cơ thể bị thiếu hụt cả năng lượng (calo) và protein một cách nghiêm trọng, kéo dài.
- Biểu hiện: Biểu hiện điển hình là sụt cân nghiêm trọng, cơ thể gầy đét, teo hết cơ và mất hoàn toàn lớp mỡ dưới da. Da trở nên nhăn nheo, khuôn mặt hốc hác trông như người già.
Suy dinh dưỡng vi chất (Micronutrient malnutrition)
- Nguyên nhân: Đây là “nạn đói tiềm ẩn”, xảy ra khi cơ thể không được cung cấp đủ một hoặc nhiều loại vitamin và khoáng chất thiết yếu như sắt, kẽm, i-ốt, vitamin A, D, B12…
- Biểu hiện: Các triệu chứng rất đa dạng và phụ thuộc vào loại vi chất bị thiếu hụt. Mỗi loại sẽ gây ra những vấn đề sức khỏe đặc trưng, ví dụ:
- Thiếu sắt: Gây thiếu máu, da xanh xao, mệt mỏi.
- Thiếu vitamin A: Gây khô mắt, quáng gà, giảm thị lực.
- Thiếu i-ốt: Gây bướu cổ, suy giảm phát triển trí tuệ.
- Thiếu vitamin D và Canxi: Gây còi xương ở trẻ em và loãng xương ở người lớn.
>>> THAM KHẢO NGAY:
Top 10 Thực Phẩm Giàu Vitamin D: Tăng Cường Miễn Dịch và Xương Chắc Khỏe
Thiếu Vitamin D Nguy Hiểm Thế Nào? Dấu Hiệu, Cách Khắc Phục
15+ Thực Phẩm Nhiều Kẽm Giúp Tăng Đề Kháng, Đẹp Da
3. Nguyên nhân gây suy dinh dưỡng của người lớn và trẻ nhỏ
Suy dinh dưỡng là một tình trạng phức tạp, không chỉ đơn thuần là do thiếu ăn. Nguyên nhân của nó là sự kết hợp của nhiều yếu tố, từ chế độ ăn uống, tình trạng bệnh lý, tâm lý cho đến các điều kiện kinh tế – xã hội. Việc hiểu rõ các nguyên nhân này là bước đầu tiên để phòng ngừa và điều trị hiệu quả.
Chúng ta có thể chia các nguyên nhân gây suy dinh dưỡng thành hai nhóm chính: nguyên nhân trực tiếp và các yếu tố nguy cơ.
3.1. Nguyên nhân trực tiếp: Thiếu hụt dinh dưỡng và/hoặc hấp thu kém
Đây là nguyên nhân cốt lõi, là “con đường chung cuối cùng” dẫn đến suy dinh dưỡng. Mọi yếu tố nguy cơ khác đều tác động để gây ra một hoặc cả hai vấn đề dưới đây:
- Chế độ ăn nghèo nàn về cả lượng và chất: Đây là nguyên nhân phổ biến nhất, đặc biệt ở các quốc gia đang phát triển hoặc các gia đình có điều kiện kinh tế khó khăn. Bữa ăn không cung cấp đủ năng lượng (calo) để duy trì hoạt động sống và thiếu hụt các dưỡng chất thiết yếu như protein, vitamin và khoáng chất để cơ thể phát triển và sửa chữa các tổn thương.
- Khả năng hấp thu dinh dưỡng của cơ thể suy giảm: Trong nhiều trường hợp, dù người bệnh ăn uống đầy đủ nhưng cơ thể lại không thể hấp thu hoặc giữ lại các chất dinh dưỡng. Tình trạng này thường xuất phát từ:
- Các bệnh lý đường tiêu hóa: Các bệnh như tiêu chảy kéo dài, nôn mửa liên tục làm cơ thể mất đi một lượng lớn dinh dưỡng và chất điện giải. Các bệnh viêm ruột mãn tính hay viêm loét dạ dày làm tổn thương niêm mạc, cản trở quá trình hấp thu.
- Bệnh lý gan, mật, tụy: Các cơ quan này đóng vai trò quan trọng trong việc tiêu hóa và chuyển hóa thức ăn. Khi chức năng gan, mật bị suy giảm, cơ thể sẽ khó tiêu hóa chất béo và hấp thu các vitamin tan trong dầu, gây chán ăn và suy dinh dưỡng.
- Mất cân bằng hệ vi sinh vật đường ruột: Việc sử dụng kháng sinh kéo dài hoặc các bệnh nhiễm trùng đường ruột có thể tiêu diệt vi khuẩn có lợi, làm giảm khả năng tiêu hóa và hấp thu dinh dưỡng.
- Chán ăn sau khi ốm nặng: Sau một đợt phẫu thuật hoặc một trận ốm nặng, cơ thể thường mệt mỏi, cảm giác không ngon miệng, dẫn đến việc ăn uống kém trong một thời gian dài.
3.2. Các nhóm yếu tố nguy cơ chính
Đây là những điều kiện, hoàn cảnh hoặc bệnh lý làm tăng khả năng dẫn đến nguyên nhân trực tiếp ở trên.
Các vấn đề về bệnh lý và sức khỏe
- Vấn đề sức khỏe tâm thần: Nhiều rối loạn tâm thần kinh ảnh hưởng nghiêm trọng đến thói quen ăn uống. Trầm cảm và lo âu có thể gây chán ăn hoặc ăn uống vô độ những thực phẩm không lành mạnh.
- Chứng chán ăn tâm thần (biếng ăn) và chứng ăn ói là những rối loạn ăn uống nguy hiểm, trực tiếp dẫn đến suy dinh dưỡng nặng. Ở trẻ em, việc bị gia đình ép buộc ăn uống quá mức có thể gây ra tâm lý sợ hãi, ám ảnh về thức ăn, lâu dần dẫn đến chứng biếng ăn.
- Tác dụng phụ của thuốc: Một số loại thuốc điều trị có thể gây tác dụng phụ như chán ăn, buồn nôn, thay đổi vị giác hoặc cản trở hấp thu chất dinh dưỡng. Các loại thuốc thường gặp bao gồm thuốc hóa trị, xạ trị ung thư, thuốc lợi tiểu, thuốc chống trầm cảm…
Yếu tố kinh tế – xã hội và sinh lý
- Hoàn cảnh kinh tế khó khăn: Đây là rào cản lớn nhất trong việc tiếp cận nguồn thực phẩm an toàn và đủ dinh dưỡng. Thu nhập thấp khiến các gia đình không đủ khả năng chi trả cho một chế độ ăn đa dạng.
- Thiếu kiến thức về dinh dưỡng: Nhiều người không hiểu rõ về tầm quan trọng của một chế độ ăn cân bằng, dẫn đến việc lựa chọn thực phẩm sai cách hoặc chế biến làm mất đi dưỡng chất.
- Tuổi tác: Người cao tuổi là đối tượng có nguy cơ suy dinh dưỡng rất cao do quá trình lão hóa tự nhiên làm giảm vị giác, khứu giác, khả năng nhai nuốt và hấp thu dinh dưỡng kém đi. Họ cũng thường mắc nhiều bệnh nền và phải dùng nhiều loại thuốc.
Lối sống và hành vi cá nhân
- Lạm dụng rượu bia (chủ yếu ở người lớn): Rượu không chỉ cung cấp “calo rỗng” (năng lượng không có giá trị dinh dưỡng) mà còn làm tổn thương gan, dạ dày, cản trở quá trình hấp thu vitamin và khoáng chất.
- Chế độ ăn kiêng không khoa học: Việc ăn kiêng quá hà khắc, bỏ đói cơ thể hoặc loại bỏ hoàn toàn một nhóm thực phẩm (như tinh bột, chất béo) có thể gây thiếu hụt năng lượng và vi chất nghiêm trọng.
- Lối sống tĩnh tại, ít vận động: Ít hoạt động thể chất làm quá trình trao đổi chất chậm lại, giảm cảm giác thèm ăn và ảnh hưởng đến khả năng sử dụng hiệu quả các chất dinh dưỡng của cơ thể.
4. Các triệu chứng của suy dinh dưỡng
Dưới đây là những biểu hiện dễ nhận biết ở người suy dinh dưỡng:
- Giảm cân khiến cơ thể bị suy nhược.
- Da khô, xanh xao, móng tay giòn, tóc rụng nhiều.
- Cơ bắp yếu, dễ mệt mỏi, không có sức lực.
- Giảm trí nhớ, mất tập trung, tinh thần uể oải.
- Hệ miễn dịch suy giảm, dễ mắc bệnh nhiễm trùng.
- Lâu lành vết thương, chậm hồi phục.
Nếu gặp phải một trong những dấu hiệu trên, bạn nên cân nhắc điều chỉnh chế độ ăn uống và lối sống, cũng như tham khảo sự tư vấn của chuyên gia dinh dưỡng hoặc bác sĩ.
5. Làm thế nào để cải thiện suy dinh dưỡng?
Việc điều trị suy dinh dưỡng cần có phương pháp đúng đắn, khoa học để đảm bảo cơ thể hồi phục hiệu quả và bền vững. Dưới đây là những biện pháp giúp cải thiện suy dinh dưỡng bạn nên tham khảo .
Biện pháp 1: Cải thiện chế độ ăn uống
Một chế độ ăn uống đầy đủ và cân bằng đóng vai trò quyết định trong việc điều trị suy dinh dưỡng. Do đó, một bữa ăn cần đảm bảo:
- Ăn đủ tinh bột, vì đây là nguồn cung cấp năng lượng chính cho cơ thể sống và hoạt động, ưu tiên tinh bột phức vì chứa cả chất xơ giúp ổn định đường huyết.
- Bổ sung thực phẩm giàu protein: Thịt nạc, cá, trứng, sữa, các loại hạt là những loại giàu đạm giúp xây dựng cơ bắp và tăng cường hệ miễn dịch.
- Ăn nhiều rau xanh và trái cây: Cung cấp vitamin và khoáng chất giúp cải thiện sức khỏe tổng thể.
- Bổ sung chất béo lành mạnh: Dầu ô liu, mỡ cá, quả bơ là những loại chất béo tốt, cung cấp năng lượng và giúp cơ thể hấp thụ vitamin tốt hơn.
- Ăn đủ bữa, đúng giờ: Hạn chế bỏ bữa, đặc biệt là bữa sáng để cơ thể có đủ năng lượng hoạt động.
Biện pháp 2: Điều chỉnh thói quen sinh hoạt
- Hạn chế rượu bia và chất kích thích n.
- Duy trì thói quen vận động để tăng cường trao đổi chất.
- Ngủ đủ giấc, giúp cơ thể phục hồi và tái tạo năng lượng sau một ngày dài làm việc và học tập.
Biện pháp 3: Dùng thực phẩm bổ sung
Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể khuyến nghị sử dụng thực phẩm bổ sung để cải thiện tình trạng suy dinh dưỡng, chẳng hạn như:
- Vitamin tổng hợp để bù đắp sự thiếu hụt vi chất dinh dưỡng.
- Sữa công thức cao năng lượng, thực phẩm bổ sung dinh dưỡng cho trẻ em hoặc người lớn suy dinh dưỡng.
Biện pháp 4: Điều trị bệnh lý nền
Nếu suy dinh dưỡng xuất phát từ các bệnh lý tiêu hóa, rối loạn hấp thu hoặc các bệnh mãn tính, bạn cần kết hợp điều trị bệnh gốc để cải thiện tình trạng dinh dưỡng.
6. Các phương pháp giúp phòng ngừa bệnh suy dinh dưỡng
Phòng bệnh luôn tốt hơn chữa bệnh. Để ngăn ngừa suy dinh dưỡng, bạn hãy áp dụng các phương pháp sau.Một chế độ sinh hoạt lành mạnh cần đảm bảo:
- Ăn uống khoa học: Đảm bảo chế độ ăn uống cân bằng với đầy đủ các nhóm thực phẩm, như protein, carbohydrate, chất béo, vitamin và khoáng chất.
- Đối với trẻ em: Nên cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu đời, sau đó bắt đầu kết hợp với chế độ ăn dặm đầy đủ chất dinh dưỡng.
- Đối với người lớn: Cần duy trì chế độ ăn uống cân bằng, phù hợp với độ tuổi và tình trạng sức khỏe của từng cá nhân.
- Đối với người cao tuổi: Chú ý đến các dưỡng chất quan trọng dễ bị thiếu hụt như canxi, vitamin D và protein để phòng tránh loãng xương và mất cơ, giúp duy trì sức khỏe tốt.
- Uống đủ nước: Cung cấp đủ nước cho cơ thể giúp đảm bảo quá trình trao đổi chất và hỗ trợ các chức năng sinh lý.
- Vận động đều đặn: Thực hiện các hoạt động thể chất thường xuyên để nâng cao sức khỏe và tăng cường khả năng hấp thụ dưỡng chất từ thực phẩm.
Suy dinh dưỡng không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất mà còn gây ra nhiều hệ lụy lâu dài. Nhận biết sớm các dấu hiệu và điều trị kịp thời là những biện pháp quan trọng giúp cải thiện và phòng ngừa suy dinh dưỡng. Mong rằng bài viết từ Morinaga đã cung cấp các kiến thức hữu ích, nếu bạn nghi ngờ bản thân hoặc người thân đang gặp tình trạng này, đừng ngần ngại tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng để có hướng điều trị phù hợp.
Thông tin liên hệ:
- Hotline: 1800 888602
- Email: [email protected]
- Tiktok: https://www.tiktok.com/@morinaga_nutrition_vn
- Website: https://morinagadinhduong.com.vn/
>>> CÁC BÀI VIẾT LIÊN QUAN:
