Trẻ suy dinh dưỡng không chỉ ảnh hưởng đến cân nặng, chiều cao mà còn tác động đến sự phát triển toàn diện của bé, từ thể chất đến trí tuệ. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng này có thể đến từ chế độ ăn uống thiếu hụt dinh dưỡng, hấp thu kém hoặc các vấn đề sức khỏe tiềm ẩn. Cùng Morinaga tìm hiểu nguyên nhân và cách khắc phục hiệu quả để cải thiện tình trạng suy dinh dưỡng ở trẻ ngay từ sớm!
1. Trẻ suy dinh dưỡng là gì?
Trẻ suy dinh dưỡng là tình trạng thiếu hụt năng lượng và vi chất cần thiết, ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển thể chất, trí tuệ cũng như sức khỏe tổng thể. Khi cơ thể không được cung cấp đủ dinh dưỡng, trẻ dễ gặp phải các vấn đề tăng trưởng, phát triển chậm so với độ tuổi.
Dựa vào các chỉ số tăng trưởng, suy dinh dưỡng trẻ em được chia thành ba thể phổ biến:
- Suy dinh dưỡng thể nhẹ cân: Trẻ có cân nặng thấp hơn tiêu chuẩn so với bạn bè cùng tuổi và giới tính (dưới -2SD). Đây là dấu hiệu phản ánh tình trạng thiếu dinh dưỡng kéo dài hoặc đang diễn ra tại thời điểm đánh giá.
- Suy dinh dưỡng thấp còi: Trẻ không đạt được chiều cao tối ưu so với bạn bè cùng tuổi, cùng giới (dưới -2SD). Tình trạng này thường thể hiện tình trạng thiếu hụt dinh dưỡng kéo dài, có thể bắt nguồn từ giai đoạn bào thai.
- Suy dinh dưỡng thể gầy còm: Biểu hiện của suy dinh dưỡng cấp tính là tình trạng gầy còm, khi lượng cơ và mỡ giảm nghiêm trọng. Tình trạng này được xác định khi chỉ số cân nặng theo chiều cao của trẻ thấp hơn mức tiêu chuẩn của trẻ cùng tuổi và giới (dưới -2 độ lệch chuẩn (Standard Deviation)), phản ánh việc trẻ không tăng cân hoặc sụt cân nhanh chóng trong một thời gian ngắn. Đây là dấu hiệu cho thấy cơ thể trẻ đang thiếu hụt dinh dưỡng cấp tính.
Việc xác định đúng loại suy dinh dưỡng ở trẻ sẽ giúp bố mẹ có biện pháp can thiệp phù hợp để cải thiện tình trạng dinh dưỡng và hỗ trợ bé phát triển toàn diện.
>>> XEM THÊM:
- Gợi Ý Thực Đơn Suy Dinh Dưỡng Cho Trẻ Dưới 7 tuổi
- Xây Dựng Thực Đơn Cho Bé 1 Tuổi Đủ Chất, Khoa Học
2. Nguyên nhân khiến trẻ bị suy dinh dưỡng
Có nhiều yếu tố dẫn đến suy dinh dưỡng trẻ em, trong đó bao gồm:
- Sai lầm trong chăm sóc
Nhiều phụ huynh chưa hiểu rõ cách xây dựng chế độ ăn hợp lý, chưa hiểu đúng nhu cầu dinh dưỡng của trẻ để cung cấp đủ lượng ăn mà quá chiều theo sở thích của trẻ, để trẻ ăn uống không đảm bảo hoặc mất vệ sinh. Thói quen này kéo dài gây ảnh hưởng đến sức khỏe và làm tăng nguy cơ trẻ bị suy dinh dưỡng.
Hay việc cho trẻ bú mẹ hoặc ăn dặm sai cách, không bổ sung đủ vi chất hoặc kiêng khem quá mức đều có thể khiến trẻ không nhận đủ dưỡng chất cần thiết cũng có thể khiến trẻ suy dinh dưỡng thấp còi hoặc chậm tăng cân.
- Cai sữa sớm hoặc ăn bổ sung muộn
Sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng quan trọng, nhưng nếu dựa vào sữa quá lâu quá lâu mà không bổ sung thực phẩm phù hợp, trẻ có thể thiếu dưỡng chất, chậm phát triển.
Ngược lại, cho trẻ ăn dặm quá sớm khi hệ tiêu hóa chưa hoàn thiện có thể tăng nguy cơ dị ứng, tăng gánh nặng tiêu hoá và giảm hiệu quả hấp thu dinh dưỡng.
- Bệnh lý tiêu hóa và nhiễm khuẩn
Trẻ mắc các bệnh về nhiễm khuẩn đường ruột như nhiễm giun sán, ký sinh trùng gây rối loạn tiêu hóa, kém hấp thu. Việc sử dụng kháng sinh, thuốc điều trị nhiễm khuẩn cũng làm mất cân bằng vi khuẩn đường ruột, ảnh hưởng đến quá trình tiêu hóa và hấp thu dưỡng chất.
- Bệnh tật kéo dài, tái nhiễm nhiều lần
Đây là một mắt xích của vòng xoắn bệnh lý. Nghĩa là, những trẻ suy dinh dưỡng có sự suy giảm hoạt động, chức năng của các hệ cơ quan trong đó có hệ miễn dịch. Điều này làm cơ thể đề kháng kém, dễ ốm bệnh, bệnh nặng, chậm hồi phục. Ngược lại, khi ốm khiến trẻ mệt mỏi, biếng ăn, từ đó dẫn đến tình trạng bé bị suy dinh dưỡng nếu không được chăm sóc đúng cách và kịp thời.
- Vấn đề bẩm sinh và sinh non
Trẻ sinh thiếu tháng, suy dinh dưỡng bào thai hoặc mắc dị tật bẩm sinh như hở hàm ếch, tim bẩm sinh… thường kèm theo suy dinh dưỡng. Những em bé này cần chăm sóc dinh dưỡng tích cực bởi bác sĩ, chuyên gia nhằm giúp trẻ bắt kịp đà tăng trưởng.
- Trẻ biếng ăn
Có nhiều nguyên nhân khiến trẻ biếng ăn gây thiếu hụt dinh dưỡng từ nhẹ đến nghiêm trọng. Vì thế, cần kịp thời tìm hiểu nguyên nhân để cải thiện lượng ăn cho trẻ. Nếu không can thiệp sớm sẽ dẫn đến trẻ còi xương suy dinh dưỡng, thiếu cân, thiếu chất, kém phát triển.
- Yếu tố xã hội và môi trường
Điều kiện sống khó khăn, thiếu thốn thực phẩm, dịch vụ y tế kém hoặc những tác động tiêu cực từ môi trường sống cũng có thể khiến trẻ không được cung cấp đủ dinh dưỡng để phát triển khỏe mạnh. Việc xác định đúng nguyên nhân suy dinh dưỡng ở trẻ sẽ giúp bố mẹ điều chỉnh chế độ ăn uống và chăm sóc hợp lý, hỗ trợ bé phát triển toàn diện hơn.
3. Dấu hiệu nhận biết trẻ suy dinh dưỡng thấp còi
Để nhận biết trẻ suy dinh dưỡng thấp còi, chúng ta dựa vào chỉ số chiều cao theo tuổi. Khi mới sinh chiều dài trung bình của trẻ khoảng 50 cm, tốc độ tăng trưởng trong một năm đầu khoảng 25 cm, nghĩa là trung bình trẻ đạt 75 cm khi một tuổi. Tốc độ tăng trưởng ở năm tiếp theo là 10cm, trẻ đạt khoảng 85 cm khi được 2 tuổi, 3 tuổi cao 95 cm, 4 tuổi cao 100 cm.
Chiều dài của thai nhi đạt cao nhất vào giai đoạn trước tuần thứ 15, trong khi đó cân nặng đạt cao nhất vào tuần thứ 32 đến 34. Điều này có nghĩa mọi can thiệp nhằm cải thiện “chiều dài” của bào thai phải thực hiện càng sớm càng tốt.
Vì thế, theo các chuyên gia, trong thời gian mang thai, ngay từ những tuần đầu tiên, người mẹ cần ăn đủ chất đạm, can xi, sắt, vitamin A, các vi chất dinh dưỡng thiết yếu khác và đặc biệt là iốt cho thai tăng trưởng và dự trữ giúp bé phát triển những tháng đầu sau khi ra đời.
Sau đó, mỗi năm chiều cao tăng thêm 5 cm, khi bé 8 tuổi cao khoảng 120 cm. Các nghiên cứu trên thế giới đều chỉ ra rằng “thấp còi” là chỉ tiêu đánh giá dinh dưỡng kém trong giai đoạn bào thai và giai đoạn 2-5 năm đầu tiên của cuộc đời.
Dưới đây là một số biểu hiện thường gặp ở trẻ bị suy dinh dưỡng:
- Cân nặng và chiều cao không tăng theo đúng chuẩn tăng trưởng
- Chậm phát triển vận động, kém linh hoạt
- Biếng ăn, ăn không ngon miệng
- Cơ thể thường xuyên mệt mỏi, cáu gắt hoặc quấy khóc nhiều
- Vết thương lâu lành, dễ bị nhiễm trùng
- Bụng chướng nhưng cơ thể lại gầy yếu
- Cơ bắp mềm nhão, không săn chắc
- Da và tóc khô, xơ xác, dễ rụng tóc
- Dễ mắc các bệnh tiêu hóa, đặc biệt là tiêu chảy tái phát
- Gặp khó khăn trong việc tập trung, chú ý
- Dễ rơi vào trạng thái lo âu, căng thẳng hoặc có dấu hiệu trầm cảm nhẹ
4. Những ảnh hưởng của suy dinh dưỡng đến trẻ
Suy dinh dưỡng không chỉ khiến trẻ thấp còi, nhẹ cân mà còn ảnh hưởng đến sự phát triển thể chất, trí tuệ và sức khỏe tổng thể. Khi cơ thể không được cung cấp đủ năng lượng và dưỡng chất cần thiết, trẻ dễ mắc bệnh, hệ miễn dịch suy yếu, quá trình tăng trưởng bị gián đoạn, thậm chí ảnh hưởng đến khả năng học tập và tư duy sau này.
Dưới đây là những ảnh hưởng chính của suy dinh dưỡng trẻ em.
4.1 Gây suy giảm hệ miễn dịch
Khi trẻ bị thiếu hụt protein và năng lượng, hệ miễn dịch sẽ suy giảm đáng kể. Thiếu hụt vi chất quan trọng như đạm, sắt, kẽm, vitamin A, D… khiến hệ miễn dịch của trẻ bị suy dinh dưỡng hoạt động kém hiệu quả. Trẻ dễ bị nhiễm trùng đường hô hấp, tiêu hóa, hay mắc các bệnh lý do vi khuẩn, virus.
Việc sử dụng kháng sinh không đúng cách hoặc quá thường xuyên không chỉ gây ảnh hưởng xấu đến hệ tiêu hóa và khiến trẻ biếng ăn, kém hấp thu, mà còn làm gia tăng tình trạng kháng thuốc. Điều này đặc biệt nguy hiểm với trẻ suy dinh dưỡng, vì hệ miễn dịch vốn đã suy yếu lại càng bị tổn hại, khiến việc điều trị các bệnh nhiễm khuẩn trở nên khó khăn hơn. Từ đó, tình trạng thiếu hụt dinh dưỡng trở thành một vòng luẩn quẩn, làm trẻ ngày càng suy dinh dưỡng nghiêm trọng hơn.
4.2 Gây chậm phát triển
Dinh dưỡng đóng vai trò then chốt trong sự phát triển toàn diện của trẻ, đặc biệt là về chiều cao, cân nặng và trí não. Giai đoạn 1000 ngày đầu đời (từ khi mang thai đến 2 tuổi) là thời kỳ vàng để trẻ tăng tốc phát triển. Tuy nhiên, nếu bị suy dinh dưỡng, dù là trong giai đoạn này hay các giai đoạn sau, trẻ vẫn phải đối mặt với nhiều hệ lụy lâu dài.
4.3 Ảnh hưởng đến thể chất
Trẻ suy dinh dưỡng thấp còi không chỉ có vóc dáng nhỏ bé mà còn tiềm ẩn nguy cơ béo phì và các bệnh lý chuyển hóa (tiểu đường, tim mạch) khi trưởng thành do cơ thể có xu hướng tích trữ năng lượng khi được ăn uống đủ chất trở lại.
4.4 Ảnh hưởng đến trí tuệ và nhận thức
Não bộ cần nhiều dưỡng chất như DHA, Taurine, sắt, i-ốt và đường bột để phát triển tối ưu trong những năm đầu đời. Thiếu hụt các vi chất này có thể khiến trẻ suy giảm khả năng tập trung, trí nhớ kém và phát triển ngôn ngữ chậm. Bên cạnh đó, trẻ suy dinh dưỡng thường ít linh hoạt, ngại giao tiếp, ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng học tập và thích nghi xã hội sau này. Những tác động này không chỉ giới hạn trong giai đoạn đầu đời mà có thể kéo dài, ảnh hưởng đến cả tương lai của trẻ. Việc phát hiện sớm và cải thiện tình trạng bé suy dinh dưỡng sẽ giúp trẻ có cơ hội phát triển toàn diện cả về thể chất lẫn trí tuệ, đảm bảo tương lai khỏe mạnh và vững vàng hơn.
5. Cách cải thiện suy dinh dưỡng trẻ em
Điều chỉnh chế độ ăn uống khoa học, phù hợp với tình trạng sức khỏe và nhu cầu dinh dưỡng theo từng độ tuổi là yếu tố quan trọng giúp cải thiện hiệu quả điều trị suy dinh dưỡng ở trẻ cũng như ngăn ngừa tình trạng tái phát. Dưới đây là một số nguyên tắc dinh dưỡng quan trọng để hỗ trợ trẻ bị suy dinh dưỡng phát triển khỏe mạnh:
- Đảm bảo cung cấp đủ năng lượng, chất đạm và dưỡng chất đáp ứng nhu cầu phục hồi dinh dưỡng và phát triển cơ thể.
- Tăng số lượng và chất lượng bữa ăn: Hãy tăng cường năng lượng cho các bữa ăn hằng ngày nếu trẻ không thể ăn đủ theo nhu cầu. Bạn có thể cho trẻ ăn nhiều món hơn trong cùng một bữa hoặc tăng số lần ăn trong ngày lên 5-6 bữa nếu trẻ không thể ăn nhiều trong một lần. Việc này giúp trẻ không bị quá no, dễ hấp thu và duy trì năng lượng liên tục.
- Sử dụng thực phẩm giàu năng lượng: Bổ sung các thực phẩm giàu năng lượng vào khẩu phần ăn như sữa, trứng, thịt, cá, dầu mỡ. Đặc biệt, hãy thêm dầu mỡ vào thức ăn của trẻ để tăng calo mà không làm tăng thể tích món ăn. Nên ưu tiên cho trẻ ăn các món đặc, tránh loãng quá mức. Bạn có thể sử dụng các loại bột mộng (malt) để làm lỏng thức ăn đặc nhưng vẫn giữ nguyên hàm lượng dinh dưỡng.
- Chế độ ăn đặc biệt: Hãy cho trẻ ăn tăng cường sau khi ốm dậy để bù đắp năng lượng đã mất. Đồng thời, nên tiếp tục cho trẻ bú mẹ kéo dài sau 12 tháng vì sữa mẹ vẫn là nguồn dinh dưỡng quý giá. Nếu không đủ sữa mẹ, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ để lựa chọn loại sữa thay thế phù hợp giúp trẻ phát triển khỏe mạnh.
- Lựa chọn thực phẩm phù hợp khi trẻ ốm hoặc vừa khỏi bệnh: nên ưu tiên các món ăn mềm, dễ tiêu hóa, giàu dinh dưỡng như cháo, súp, sữa để giúp trẻ phục hồi nhanh chóng.
- Theo dõi cân nặng và sức khỏe định kỳ: Theo dõi sự phát triển của trẻ thường xuyên, nếu có các dấu hiệu suy dinh dưỡng cần đưa bé đi khám dinh dưỡng để có những điều chỉnh phù hợp, đảm bảo trẻ tăng trưởng đúng chuẩn và phòng tránh suy dinh dưỡng, đặc biệt là suy dinh dưỡng thấp còi.
6. Cách phòng ngừa trẻ suy dinh dưỡng
Để phòng ngừa suy dinh dưỡng ở trẻ nhỏ, điều quan trọng nhất là duy trì một chế độ chăm sóc khoa học, với dinh dưỡng đầy đủ và cân bằng ngay từ đầu. Dưới đây là một số biện pháp thiết yếu giúp đảm bảo trẻ phát triển khỏe mạnh, tránh nguy cơ suy dinh dưỡng.
- Chăm sóc dinh dưỡng từ khi mang thai: Mẹ bầu cần duy trì chế độ ăn uống đầy đủ vi chất, khám thai định kỳ và tiêm phòng đầy đủ để đảm bảo thai nhi phát triển tốt ngay từ trong bụng mẹ.
- Cho trẻ bú sữa mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu: Sữa mẹ là nguồn dưỡng chất tối ưu cho sự phát triển toàn diện của trẻ, là nguồn cung cấp kháng thể quý giá cũng như năng lượng, protein và các dưỡng chất giúp phòng tránh nguy cơ suy dinh dưỡng.
- Ăn dặm đúng thời điểm và đúng cách: Để phòng ngừa suy dinh dưỡng, việc cho trẻ ăn dặm đúng cách là vô cùng quan trọng. Giai đoạn lý tưởng để bắt đầu là khi trẻ đủ 6 tháng tuổi, vì lúc này hệ tiêu hóa của trẻ đã sẵn sàng tiếp nhận thức ăn đặc hơn sữa mẹ. Khi cho trẻ ăn dặm, cần tuân thủ các nguyên tắc sau:
- Từ lỏng đến đặc, từ ít đến nhiều: Bắt đầu bằng thức ăn loãng như bột ăn dặm pha loãng, sau đó tăng dần độ đặc và lượng thức ăn. Điều này giúp hệ tiêu hóa của trẻ thích nghi dần và hấp thu tốt hơn.
- Đảm bảo đủ chất và đủ lượng: Thực đơn ăn dặm cần có đủ bốn nhóm chất dinh dưỡng chính: tinh bột, chất đạm, chất béo, và vitamin – khoáng chất. Lượng thức ăn mỗi bữa cũng cần phù hợp với độ tuổi và nhu cầu của trẻ.
- Tương ứng với tình trạng cơ thể: Quan sát biểu hiện của trẻ để điều chỉnh món ăn và lượng thức ăn cho phù hợp. Nếu trẻ không hứng thú hoặc có dấu hiệu khó tiêu, hãy thay đổi cách chế biến hoặc loại thực phẩm.
- Duy trì chế độ ăn uống lành mạnh: Cơ thể cần bổ sung đủ bốn nhóm chất dinh dưỡng quan trọng là đạm, béo, bột đường, và vitamin cùng khoáng chất. Tuy nhiên, với trẻ đang trong độ tuổi phát triển, cần đặc biệt chú trọng cân bằng các nhóm chất này để đáp ứng nhu cầu tăng trưởng mạnh mẽ của cơ thể. Bổ sung rau xanh, trái cây tươi, và các thực phẩm giàu canxi là rất cần thiết để hỗ trợ phát triển thể chất một cách tối ưu, đặc biệt là chiều cao và xương.
- Rèn luyện thói quen sinh hoạt khoa học: Đảm bảo trẻ ngủ đủ giấc, giữ vệ sinh cá nhân tốt, rửa tay thường xuyên và thực hiện chế độ ăn chín, uống sôi để hạn chế nguy cơ nhiễm khuẩn đường tiêu hóa.
- Theo dõi cân nặng và sức khỏe định kỳ: Đưa trẻ đi khám dinh dưỡng thường xuyên để phát hiện và can thiệp sớm nếu có dấu hiệu suy dinh dưỡng.
- Tiêm phòng đầy đủ và phòng tránh bệnh tật: Chủ động tiêm vắc-xin và thực hiện các biện pháp bảo vệ trẻ khỏi các bệnh lý dễ gây suy dinh dưỡng như nhiễm khuẩn, bệnh hô hấp, tiêu hóa.
- Bổ sung vi chất dinh dưỡng khi cần thiết: Nếu trẻ có nguy cơ thiếu vi chất (như sắt, canxi, kẽm, vitamin D…), có thể tham khảo ý kiến bác sĩ để bổ sung hợp lý, giúp trẻ phát triển toàn diện.
Trẻ suy dinh dưỡng không chỉ ảnh hưởng đến thể chất mà còn tác động tiêu cực đến sự phát triển trí tuệ và sức khỏe lâu dài. Việc nhận biết sớm dấu hiệu, điều chỉnh chế độ dinh dưỡng khoa học và xây dựng lối sống lành mạnh sẽ giúp phòng ngừa suy dinh dưỡng hiệu quả, hỗ trợ trẻ phát triển toàn diện. Để đảm bảo bé yêu luôn khỏe mạnh, cha mẹ nên theo dõi tình trạng dinh dưỡng của trẻ, thăm khám định kỳ và lựa chọn thực phẩm giàu dưỡng chất phù hợp.
Thông tin liên hệ:
- Hotline: 1800 888602
- Email: [email protected]
- Tiktok: https://www.tiktok.com/@morinaga_nutrition_vn
- Website: https://morinagadinhduong.com.vn/
>>> CÁC BÀI VIẾT LIÊN QUAN:
